छ. शिवाजी महाराज असे प्रेरणेचा मंत्र, छ. शिवाजी महाराज असे नवनिर्मितीचे तंत्र!

आजच्या आधुनिक युगात तरुणाईकडे तंत्रज्ञान आहे, संधी आहेत, पण त्याचबरोबर दिशाहीनता, गोंधळ आणि अस्थिरतेचाही सामना करावा लागत आहे. अशा काळात आदर्श, प्रेरणा आणि ध्येयदर्शक विचारांची गरज अधिक तीव्रतेने जाणवते. अशा वेळी छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जीवन आणि कार्य तरुणांसाठी केवळ ऐतिहासिक शिकवण न राहता, ते एक प्रेरणादायी मंत्र आणि नवनिर्मितीचे तंत्र ठरू शकते.

शिवाजी महाराज हे एक स्वप्नवत यथार्थ होते. त्यांनी एका खडतर, अन्याय आणि अत्याचारांनी ग्रासलेल्या काळात हिंदवी स्वराज्याचा विचार मांडला. त्याकाळात केवळ मुठभर साथीदारांसह त्यांनी अखंड साम्राज्याच्या विरोधात आवाज उठवला आणि हळूहळू त्याला मूर्त स्वरूप दिलं. त्यांचे कार्य, त्यांचा विचार, आणि त्यांच्या कृतींचा मागोवा घेतला, तर ते केवळ 'शस्त्राचा' नव्हे, तर 'शिस्तीचा', 'सत्तेचा' नव्हे, तर 'सेवेचा' मंत्र देणारे होते.

शिवाजी महाराज म्हणजे जिथे जिद्द आहे, चिकाटी आहे, आणि ध्येयासाठी समर्पण आहे. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाची प्रेरणा ही तरुणांसाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. त्यांनी दिलेला "हिंदवी स्वराज्य" हा शब्द केवळ भूभागापुरता नव्हता. तो आत्मनिर्भरतेचा, आत्मभानाचा आणि आत्मगौरवाचा विचार होता. हेच विचार आजच्या तरुणांनी अंगीकारले, तर त्यांचे वैयक्तिक आणि सामाजिक जीवन अधिक सुदृढ होईल.

शिवाजी महाराजांचे कार्य हे तत्त्वज्ञानी होते. त्यांना केवळ युद्ध जिंकायची हौस नव्हती, तर युद्धं टाळत शांती प्रस्थापित करायची दूरदृष्टीही होती. त्यांचं नेतृत्व हे लोकाभिमुख होतं. त्यांनी कोणतीही गोष्ट केवळ आपल्यासाठी केली नाही, तर जनतेसाठी, राष्ट्रासाठी केली. त्यांनी स्वराज्य स्थापलं, पण ते रयतेच्या आधारावर, त्यांच्या कल्याणासाठी. आजच्या तरुणांनी या नेतृत्वाच्या मूल्यांचं अनुकरण केलं, तर समाजहिताची दिशा स्पष्ट होईल.

"शिवाजी राजे" हा शब्द एक विचार आहे - स्वाभिमानाचा, संयमाचा आणि कर्तव्यपालनाचा. अशा विचारांची गरज आजच्या पिढीला आहे. स्वत:च्या क्षमतेवर विश्वास ठेवून, मर्यादित साधनांतून मोठं उद्दिष्ट साध्य करणं हीच खरी शिवशक्ती आहे. आज तरुण अनेकदा वाट चुकतो, कारण त्याचं ध्येय अस्पष्ट असतं. पण शिवाजी महाराजांनी हे शिकवलं की, ध्येय मोठं असो वा छोटं, ते स्पष्ट असलं पाहिजे आणि त्यासाठी प्रत्येक क्षण उपयोगात आणला पाहिजे.

त्यांचे जीवन हे प्रेरणेचा स्त्रोत आहे, पण त्याचवेळी त्यांनी निर्माण केलेली शासनव्यवस्था, सैनिकी व्यवस्था, आणि प्रजाहितदृष्टीकोन हे तंत्र देखील तेवढंच महत्त्वाचं आहे. त्यांनी अष्टप्रधान मंडळ स्थापन करून कारभार सुशासनाच्या तत्वांवर चालवला. हे एक व्यवस्थापनशास्त्राचे अद्भुत उदाहरण आहे. त्यांनी प्रत्येक क्षेत्रातील तज्ञांना योग्य ठिकाणी नेमलं आणि त्यांच्या कौशल्यांचा योग्य वापर करून राज्यशकट चालवलं. त्यांची ही कृती आजच्या तरुणांमध्ये नेतृत्वगुण आणि संघटनशक्ती जागवणारी आहे.

शिवाजी महाराजांनी केवळ शक्तीचा वापर केला नाही, तर नीती आणि न्याय यांच्या आधारे राज्यकारभार केला. त्यांनी प्रजेला केंद्रस्थानी ठेवून निर्णय घेतले. त्यांची युद्धनीती, संवादकौशल्य, आणि धोरणात्मक विचार हे आजच्या तरुणांना त्यांच्या करिअरपासून विविध समाजकार्यातही उपयोगी ठरतील. त्यांची प्रत्येक कृती ही एक शिकवण आहे. संयम बाळगणे, योग्य वेळी योग्य निर्णय घेणे आणि ध्येयाप्रती निष्ठावान राहणे अश्या अनेक गोष्टी महाराजांकडून शिकल्या पाहिजेत.

आज तरुणांकडे असीम संधी आहेत, पण त्या संधींचा योग्य वापर करण्यासाठी आवश्यक आहे तो दिशादर्शक विचार. शिवाजी महाराज हे अशा विचारांचे सर्वोच्च उदाहरण आहेत. त्यांनी परिस्थितीचा गुलाम न होता, परिस्थिती नव्याने घडवली. हेच तत्त्व आजच्या पिढीने आत्मसात केलं पाहिजे.

"शिवाजी राजे" या नावात मंत्र आहे -जो आत्मविश्वास जागवतो.

"शिवाजी राजे" या नावात तंत्र आहे- जे यशाचा मार्ग दाखवते.

आज जर तरुणाईने शिवाजी महाराजांचा विचार मनात बिंबवला, त्यांच्या कार्यपद्धतीचा आदर्श घेतला, तर तो केवळ स्वत:चं आयुष्य उजळवेल असं नाही, तर एका राष्ट्रउभारणीच्या निर्मितीलाही दिशा देईल.

छत्रपती शिवाजी महाराज हे थोर पुरुष तर आहेतच, पण त्यापलीकडे ते उत्कृष्ट प्रशासक आणि व्यवस्थापक आहेत. त्यांनी प्रतिकूल परिस्थितीतून अखंड हिंदवी स्वराज्याची स्थापना केली, वेळ प्रसंगी कोणते निर्णय कसे घ्यावेत, संकट आले तर त्याला घाबरून न जाता त्याला सामोरे कसे जावे, त्यांचे संघटन कौशल्य आणि दूरदृष्टी व सतत कार्य करत राहाणे ह्या सर्व गोष्टींमुळे मला छत्रपती शिवाजी महाराज नितांत आवडतात.

"शिवाजी राजे" म्हणजे विजयी विचार!

"शिवाजी राजे" म्हणजे निर्माणशील आचार!

गुरुप्रसाद सुरवसे

तृतीय वर्ष, रसायनशास्त्र विभाग,

फर्ग्युसन महाविद्यालय, पुणे