गुरुपौर्णिमा : ज्ञानाचा दिव्य उत्सव

 

भारतीय संस्कृतीत गुरु या संकल्पनेला अत्यंत महत्त्वाचे स्थान आहे. ‘गुरु’ म्हणजे अज्ञानरूपी अंध:कार दूर करून ज्ञानरूपी प्रकाश देणारा, आणि ‘पौर्णिमा’ म्हणजे पूर्ण चंद्राचा दिवस. याच दिवशी आपण गुरुपौर्णिमा हा पवित्र सण साजरा करतो. गुरुपौर्णिमेचा दिवस म्हणजे आपल्या आयुष्यातील शिक्षक, मार्गदर्शक, पालक, आणि संतजन यांच्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस. ही परंपरा केवळ धार्मिक नसून सामाजिक, शैक्षणिक आणि आध्यात्मिक दृष्टीनेही अत्यंत मोलाची आहे. गुरुपौर्णिमेचा इतिहास बघितला, तर वेदकालीन काळापासून या दिवसाचे महत्त्व आहे. या दिवशी आदिगुरु व्यासमुनींचा जन्म झाला होता, ज्यांनी वेदांचे संकलन केले आणि महाभारतासारखे महाकाव्य लिहिले. त्यामुळे गुरुपौर्णिमा ‘व्यास पौर्णिमा’ म्हणूनही ओळखली जाते. व्यासमुनींनी संपूर्ण मानवजातीसाठी ज्ञानाची गंगा वाहवली. त्यामुळे त्यांना 'आदि गुरु' मानले जाते. त्यांच्यामुळेच आपल्याला धर्म, तत्वज्ञान, आणि वेदांचे महत्त्व समजले. या दिवशी भारतात सर्व ठिकाणी विविध धार्मिक, सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक उपक्रम राबवले जातात. शाळा, महाविद्यालयांमध्ये शिक्षकांचा सन्मान केला जातो. विद्यार्थ्यांनी आपल्या गुरुजवळ जाऊन त्यांना वंदन करणे, फळे, फूल अर्पण करणे ही परंपरा आजही टिकून आहे. काही ठिकाणी गुरुपूजनाची सामूहिक विधी केली जाते. संत, महंत यांच्या आश्रमांमध्ये प्रवचनं, ध्यान, सत्संग यांचे आयोजन होते. गुरुपौर्णिमेचा मुख्य संदेश म्हणजे गुरुशिवाय ज्ञान नाही. आयुष्यात यशस्वी होण्यासाठी केवळ पुस्तकी ज्ञान पुरेसे नाही, तर योग्य मार्गदर्शकाची आवश्यकता असते. गुरु हे आपल्याला केवळ विषयाचे शिक्षण देत नाहीत, तर जीवन जगण्याची कला शिकवतात. ते आपल्याला योग्य निर्णय घेण्यासाठी सजग करतात, मूल्यांची जाणीव करून देतात आणि आत्मिक उन्नतीकडे वाटचाल घडवतात. आजच्या आधुनिक युगात इंटरनेट, कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि डिजिटल शिक्षणाच्या काळातही गुरुचे महत्त्व कमी झालेले नाही.  Google तुम्हाला माहिती देऊ शकतो, पण त्या माहितीचा उपयोग कसा करायचा, काय योग्य-अयोग्य हे शिकवण्याचे काम गुरुच करतात. त्यामुळे गुरुचे स्थान अनन्यसाधारण आहे. एक चांगला गुरु विद्यार्थ्याचे जीवन बदलू शकतो. म्हणूनच संत तुकाराम म्हणतात,

"गुरुविण ज्ञान नाही, ज्ञानाविण मुक्ती नाही।"

गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी आपण आपल्या आयुष्यातील प्रत्येक शिक्षकाचे, मार्गदर्शकाचे, पालकांचे आणि ज्यांच्याकडून आपण काही ना काही शिकलो अशा प्रत्येकाचे आभार मानायला हवेत. हा केवळ एक सण नसून संस्कार आहे – नम्रतेचा, कृतज्ञतेचा आणि आत्मबोधाचा. आजच्या दिवशी आपण संकल्प करायला हवा की केवळ गुरुंची पूजा न करता, त्यांच्या शिकवणीचा आदर ठेवू, त्यांचा विचार आचरणात आणू आणि समाजासाठी काही चांगले कार्य करू. कारण खरे गुरु तेच, जे केवळ शिक्षण देत नाहीत तर आपल्या कृतींमधूनही शिकवत राहतात. गुरुपौर्णिमा हा दिवस आपल्या ज्ञानयात्रेतील एक प्रकाशपर्व आहे. या दिवशी आपण आपल्या जीवनातील सर्व गुरुंना वंदन करून, त्यांच्या आशीर्वादाने अधिक सुसंस्कारित आणि सजग नागरिक होण्याचा प्रयत्न करूया.

"गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः।

गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः॥"