देहलावण्याला पडलेलं आपल्या अटळ क्षणभंगुरतेचं स्वप्न आणि त्यातूनच जागून आलेली सावळ्या सुंदराची गाढ अनिवार तहान म्हणजे कान्होपात्रा. एका गणिकेची लावण्यवती मुलगी आपल्या देहाचं आकर्षण तर सोडूनच पण देहभानचा कठिण उंबरठाही ओलांडून विठ्ठलाची श्रेष्ठ ..

ईश्वरनिष्ठांची मांदियाळी 'हे राष्ट्र देवतांचे' ही भारतभूमीची ओळख खरोखरंच सार्थ आहे, विशेष आणि एकमेवाद्वितीयही आहे. या भूमीला अक्षय्याचं स्वयंभू अधिष्ठान आहे, सर्वमंगलाच्या सौम्यसुखद किणकिणीचे अखंड निनाद आहेत, जाणिवेचा सार्वकालीन सु..

संत मुक्ताबाई म्हणजे संत प्रभावळीतील साक्षात ब्रह्मचित्कला! चारही भावंडांमधील सर्वात लहान मुक्ताई सर्व भावंडांना सावरणारी होती हे वेगळं सांगायला नको. स्वतः ज्ञानादादाला वैषम्य भावनेतून दूर करून ताटी उघडायला लावणारी मुक्ताई...

तुज सगुण म्हणू की निर्गुण रे? भारतीय संस्कृतीने 'ईश्वरप्राप्ती' हे कायमच आपलं ध्येय मानलं आहे. मग त्यासाठी मार्ग कुठलाही असो. सर्व जीवांची गती शेवटी त्या एका ईश्वराकडेच, ही आपली श्रद्धा. रक्तातून वहाणारे श्रद्धा-तंतू, मातीतून नित्यनव्या होणार्‍या ..

दुःखाची कविता..घनदाट झालेले अटळ अंधारही कधीकधी घेऊन येतात आपल्यासोबत समृद्धीची अशी उत्कट ओल, की अंधारलेले आपले डोळेच चमकून जातात! आणि त्यांकडे पाहण्याची आपली दृष्टीच प्रकाशून जाते. दुःखाचं अस्तित्व तत्वज्ञानातील बहुतेक प्रवाहांनीही मान्य केलेलं ..

प्रार्थनाजर तुम्हाला शब्दांच्या संमोहनाचा सजीव प्रत्यय पाहण्याची आकांक्षा असेल तर त्याला अरुणा ढेरेंच्या कवितेशिवाय पर्याय खचितच नसतो! त्यांची मोरपंखी शब्दकळा वाचकाला हरखून टाकते! त्यांच्याच शब्दात सांगायचं, तर त्याची 'शहाणीव' समृद्ध होत जाते आणि ..

    प्रश्न पडतो! दरवर्षी, वर्षान्ती, शुभेच्छा व्यक्त करायला नवा शब्द कुठला लिहावा? कुठली कविता, कुठला लेख आणि कुठलं साहित्य निर्माण व्हावं ? 'त्याच' शुभेच्छा नव्यानं द्यायला ? हवं असतं 'असं' काही, ज्यात असेल आनंद, अपूर्वाईने ..

तुळशीच्या ओल्या सावळ्या पानांवर अलगद स्पर्शून आहे कृष्णभावाची तरल मोहकता. वार्याची हलकी झुळुक आल्यावर.. कृष्णाला प्रत्यक्ष रुपात पाहून आनंदाने हलकेच थरथरावे राधेचे लालस ओठ तसं अलगद लहरत्ं तुळशीचं पानन् पान. मुलापासून ते मंजिरीच्या टोकापर्यंत गुणलालित्याच्..

कवी साहित्यिकांचं शब्दांवर, भाषेवर प्रभुत्व असतंच; पण त्याहीपेक्षा जास्त असतं आणि त्यांच्यासाठी महत्त्वाचंही असतं ते त्या शब्दांवरलं अपार नितांत प्रेम! भाषा कोणतीही असो; पण त्या भाषेच्या हव्याहव्याशा स्निग्ध पोषक आणि तोषक अशा दूधावरची मऊ स्नेहाळ ..

झाडलोट करता करता, शेण आणता टाकताना जनाबाई गाणं गात आहेत. गाणं? कदाचित त्यांच्या विठ्ठलाचंच, कदाचित एखादं लोक गीत, ओवी कुठलंतरी गाणं त्यांच्या ओठांवर लहरत आहे. श्रम हलके होत आहेत आणि गाण्यातून मनाला घातलेली साद त्यांना आतला आनंद देत आहे. गावकर्‍य..

पसायदान म्हटलं की मराठी मनामनाला लगेच आठवतात ज्ञानेश्वर माऊली. पण भागवत धर्माचा शिखर अर्थात संत तुकोबारायांचं पसायदानही इतकंच गोड, अर्थमधुर आणि कळवळ्याचं आहे. तुकोबांचं कुठलं पसायदान? या स्वाभाविक प्रश्नाला उत्तर म्हणजे त्यांचा सर्वश्रुत अभंग ..

आपलं इष्ट दैवत, आपला सखा सोयरा... साक्षात पांडुरंग आपल्याला दिसतो! भेटतो! यापरता दुसरा आनंद कोणता? याचि देही याचि डोळा, ते सावळे संजीवक आकार आपल्या समोर साक्षात होतात... जन्माची तहान तृप्तीच्या उंबरठ्यावर सानंद थरथरते, रोमांचित होते... त्याला ..

तुळशीचे बनी जनी उकलते वेणी... एका चैतन्यमयी प्रभाती, कोवळ्या रवीकिरणांसोबतच आली होती ती, त्या वनामध्ये. या वनामध्ये ना होती भिती वन्य पशूंची ना वन्य वृत्तींची. अथांग अशा समुद्रातील लाटेला यावसं वाटावं किनाऱ्यावर आणि त्यासाठी तिनं उसळावं, शून्यावस्थेप..

अंधाऱ्या अदृश्य पटलावर, फिरवले जातात सहज रंगांचे संमोहक स्ट्रोक्स... त्यांची हवीशी वीण, त्यातलं गुंतणं, गुरफटणं, तुटणं, रंगांचं परस्परांत मिसळून जाणं, अचानक विलग होणं, किती किती छटा तरळत राहतात अखंड. स्वप्नांची अशी जादू किती सहज असते! जादूचा ..

भारतीय सणांच्या आरंभाचा मंगल पर्वकाळ म्हणजे श्रावण! संस्कृती परंपरांच्या सौंदर्यात्मक जागरणाचा श्रावण म्हणजे शंखनाद! श्रावणाची चाहूल लागली की, अर्थातच पहिला सण येतो तो श्रावण शुद्ध पंचमीला - नागपंचमी! आपल्या सण उत्सवांचा थोडा तरी सखोल विचार ..

कंठात आर्त ओळी डोळ्यात प्राण आले... आता समेवरी हे कैवल्यगान आले... किती आणि काय काय लिहावं या शब्दांबद्दल, संगीताबद्दल आणि गाण्याबद्दल? हे कैवल्यगान म्हणजे खरोखरंच, कैवल्यरसाची एक उत्कट सांगितीक अनुभूतीच!! कंठातील आर्त ओळींची अनुभूती गाण्याच्या ..

कृष्ण, म्हणजे एक न उलगडलेलं कोडंच आहे. ते उलगडणं खरं अतिशय सोपं आहे, सहज आहे... आणि म्हणूनच कठीण! ते आजवर उलगडंही अनेकांना; पण भक्तांच्या मांदियाळीतील ते अगदीच तुरळक आहेत हेही खरंच. संस्कृतीने उराशी कवटाळून ठेवलंय त्याच्या स्मरणाला, त्याला! ..

सरोजिनी नायडू हे नाव भारतीय मनाला अपरिचित नाही. पण पूर्ण परिचितही नाही. स्वातंत्रलढ्याशी असलेला त्यांचा मोलाचा व निकटचा संबंध आपण जाणून आहोत. कदाचित त्या एक उत्तम कवयित्री होत्या हेही आपल्याला अस्फुट ठाऊक आहे. पण याचसोबत त्यांच्या व्यक्तिमत्वाला ..

नुकतेच, आ. पद्मविभूषण स्वरायोगिनी डॉ. प्रभा अत्रे यांचे निधन झाले हे आपण जाणतोच. 'कविता' हा त्यांच्या आयुष्यातील एक कोवळा केशरधागा! त्यांच्या स्वराइतकाच शुद्ध, तरल, अर्थपूर्ण आणि आर्तमधुर! या निमित्ताने, प्रभा अत्रे यांच्या कवितेचं हे स्मरण. पद्मविभूषण ..

तारा अथवा मारा!!संत चोखामेळांची लहान बहीण म्हणजे संत निर्मळा. मेहुणगावी, म्हणजे त्यांच्या जन्मस्थळी असलेल्या नदीचं नाव निर्मळा त्यावरून त्यांचंही नाव निर्मळा ठेवलं गेलं. पण त्यांची भक्ती पाहता तीही खरोखर किती निर्मळ होती हे पाहून आपल्याला नवल वाटल्यावाचून..

 ट्रेंडिंग श्रीराम?प्रभू श्रीरामचंद्र हा भारताचा आणि खरंतर भारतीयत्वाचा आदर्श आहे. रामायण हे केवळ महाकाव्य नाही तर तो आपला दिव्येतिहास आहे, आणि म्हणूनच श्रीरामचंद्र हे त्यातील पात्र न राहता तो भारतभूमीत साकार झालेला प्रकाश आहे! मर्यादा पुरुषोत्तम ..

 प्रिय बाईंस..प्रवीण दवणे हे नाव, किंबहुना मराठी वाड्मय विश्वातील हे समृद्ध दालन प्रत्येक मराठी रसिक-वाचकाला परिचित आहेच. त्यांची गीतं जशी अजरामर आहेत, तद्वतच त्यांच्या कविता आणि ललितही. मानवी जीवनातील सकारात्मकतेचा शोध त्यांच्या एकूण साहित्यातून ..

पैल तो गे काऊ कोकताहे..माउलींची विरहिणी इतक्या उत्कट सुकुमारपणे साकार होते, की ती वाचूनही एखाद्या रसिक मानत ब्रह्म रसाचे कल्लोळ उठावे! माऊलींची शब्दकळेतआपण हरखून आणि हरवून जातोच, पण निसर्गाकडे पाहण्याची त्यांची दृष्टी आणि ते समर्थपणे पेलण्याचं सामर्थ्य ..

रात्र म्हटलं की मला आठवते एक सुंदर कविता..ती अशी, रात्री, मी कवी असतो तेव्हा.. सर्जनाचा सोहळा सजतो कारण, रात्रच मला कवी बनवते दोन शब्दांमधले अंधार रात्रीच तर भरले जातातजीवनाचे सारे रंग त्या अंधारातच मला भेटतात ! म्हणूनच सकाळी लोकांना कविता वाचायला ..

'छंद' हा विषय आपल्या सर्वांचाच लाडका. अगदी लहानपणापासून आपण सगळेच कोणता न कोणता छंद जोपासतो, किमान त्यासाठी वेळ मिळेल तसा प्रयत्नही करतो. कधी तिच कुणाची ओळख होते किंवा अनेकदा आपल्या छंदाची सखोल ओळख आणि जाण होण्यासाठी आपल्याकडे पुरेसा वेळही नसतो. ..

काजव्याचं तेज पाहून सूर्याने स्थिरावं, त्याला आश्वस्त वाटावं, असाच हा तेजोमय काजवा. दृष्टीत मावणार नाही अशा अनंत भास्कर तेजाला सावलीनी माया द्यावी, अशी ही मुक्ताई. सूर्याला सावली देण्याचं हिचं विलक्षण सामर्थ्य. एखादी स्वयंतेजस्वी शाश्वत वीज ..

एखाद्या माणसाला काय उचित आणि काय अनुचित हे योग्य प्रकारे माहित असतं, पण तरीही अनुचित्याच्या मागे लागून तो स्वतःला क्लेश करून घेतो. क्षणभराच्या आनंदापायी, मोहापायी काय चांगलं आणि काय वाईट हे बुद्धीच्या पातळीवर ठाऊक असलं, तरीही इंद्रियांचं ओढाळपण, ..

नवरात्र, म्हणजे उत्सव शक्तीचा. शक्तीने भरलेला आणि भारलेलाही! ती असतेच. प्रत्यक्ष अप्रत्यक्षपणे वावरणारी, जागणारी आणि मुख्यतः जगवणारी ती शक्ती अनेकानेक अभिधानांतून प्रवाही असते, प्रवाह अखंड ठेवण्यासाठी. ती स्वसिद्धा मूळ जागृतीस्वरुपा शक्ती! जागे ..

एखादं लहान मूल चित्र काढतं, तेव्हा ते उठून दिसावं, सुंदर व्हावं म्हणून ते दोन सारख्या रंगांची मिसळण करु बघतं. ज्याला आपण शेडींग म्हणतो. 'शेडिंग ' करण्याची उत्कट आस व त्याहूनही जास्त म्हणजे शेवटी जे काही फलित मिळणार आहे, जी सुंदरता आपल्या दृष्टीतील ..

माणूस आणि माती ह्यांचं अविभाज्य नातं अनेकानेक शतकांपासून, नव्हे नव्हे, युगानुयुगांपासून फुलत आलं आहे. या सर्वांगसुंदर नात्याची अतूट विण माणसाच्या वाढत्या प्रगल्भतेबरोबर नित्य दृढ होत जाते ही साक्ष आहे इतिहासाची ! ज्या मातीत माणूस जन्मतो, जगतो, ..

अंतःकरणातून कंठामधे आणि कंठातून मुखावाटे स्वर उमलण्याआधी सुरू होतो तो तंबोरा! ते संगीत! तो नाद! आणि संगीत हेच अनादी आहे अगदी तंबोर्याच्या त्या सुरासारखं. तो नाद आधी निर्माण झाला आणि मग आपण आलो. जणू त्या एकमेवाद्वितीय नादाचा परमोच्च आनंद अनुभवण्यासाठीच..

'थकलेल्या अंधाराला उजेडाचा स्पर्श हवा...' या दासू वैद्यांच्या ओळी वाचून आपण स्तब्ध होतो क्षणभर. अंधाराला लागलेली उजेडाची आर्तव्याकूळ तहान आपल्याला हवीशीच वाटते हे खरंय; पण 'थकलेला' हे अंधाराच्या अलिकडे ठेवलेलं एक विशेषण फारच विशेष वाटतं. चिंतनीय ..

किती खुश असतो आपण आपापल्या डबक्यात! डराव डराव करत अगदी आनंदात आणि खरंतर फार फार मोठ्या भ्रमात साजरे करत असतो, आपापल्या संकुचिताचे हवेहवेसे उत्सव. नकोच असतं आपल्याला आपले कोष तोडणं आणि बाहेरचं नवं आणि कदाचित फार फार मोठ उबदार उन्ह.. ते सोसणं तर दूरच, ..

म.म. देशपांडे आपल्या एका कवितेत अगदी सहजरीत्या म्हणतात, सारा अंधारच प्यावा अशी लागावी तहान एका साध्या सत्यासाठी देता यावे पंचप्राण! आणि वाटतं, या ओळींचं मुर्तिमंत जीवंत उदाहरण म्हणजे विवेकानंद! कारण काहींना लागते अशी तहान, जन्माने ..