मी, मी अल्मा. धर्मानं ज्यू, त्यात दुसऱ्या महायुध्दाच्या काळ्या सावलीत स्वतःचं सर्वस्व गमावून बसलेली, ऐन विशितली मुलगी. माझ्यासारख्या लोकांच्या असंख्य कथाकहाण्या तुम्ही आजवर उसासे टाकत, अश्रू ढाळत ऐकल्या असतील. ऐकता ऐकता विसरूनही गेला असाल. साहजिक ..

अंधार. निर्वात अंधार. अचानक कुठुनशी एक प्रकाशाची तिरीप त्या अंधारया कोपऱ्यावर येऊन कलंडते. तोल सावरत डोंबारणीच्या पोरीसारखी थरथरत उभी राहाते. कुठुन आली, कुठे चालली, कसलाच थांग नाही. जणू काळाचा एक निसटून पडलेला तुकडा लपत छपत, चुकार वाटेनं अनाहूतपणे ..

लिहायला बसलोय... बाहेर पावसाची मंद रिपरिप सुरू आहे. पाणी वाहून जातंय, पुन्हा नवीन थेंब, नवीन पाणी, नवीन वाहणं. असंच अव्याहत सुरू आहे आणि मी लिहायला बसलोय. खूप विचित्र मनोवस्थेत. नागपूरमधल्या रामकृष्ण मठातल्या त्या घुमटाखालची ती ट्रान्स अवस्था. ..

  परवा, ४ जूनला आपल्या सर्वांचे लाडके अशोकमामा, म्हणजेच ज्येष्ठ अभिनेते अशोक सराफ यांची पंच्याहत्तरी झाली. जवळजवळ अर्धशतकहून अधिक काळ, आपल्या अभिनयानं अनेक रसिकांना निखळ आनंद देणाऱ्या, या अवलिया कलावंताला ही शब्दरूपी भेट सादर अर्पण.  ..

प्रिय जोगिया तुला जोगिया वगैरे म्हणतीय म्हणून उगीच हरखून जाऊ नकोस, ते असंच प्रेमानं म्हटलंय..... बाकी तुला भेटल्यापासूनचं तुझं पहिलं इंप्रेशन, आज आपल्या लग्नाच्या पंचविसाव्या वाढदिवसालाही, तितकंच ताजंतवानं आहे..... ठोंब्या..... तू खरंच ठोंब्याच ..

क्षण  आपण सगळेच थोड्या फार फरकानं खुनी असतो का? स्वत:चेच?क्षणाक्षणाला समोर येणाऱ्या 'मेक अ चॉईस'च्या हत्यारांना क्षणोक्षणी नव्यानं धार लावत जाणं म्हणजेच जगणं, इतकीच आपली आयुष्याची व्याख्या ! स्वप्नांचा दाबलेले गळे, इच्छांना दिलेली तिलांजली ..

एक पत्र मंटोसाठी.... प्रिय मंटो, बोल के लब आझाद है तेरे.... मंटो, तू अपेक्षित होतास की उपेक्षित, ह्या चर्चेपेक्षा तू होतास, ह्याचा आधार जास्त महत्त्वाचा, नाही का? तू गोष्ट होतास तुझीच. फक्त तुझी नाही, तुझी, माझी, त्या प्रत्येकाची, ज्याला ..

धागे  एका धाग्याला गाठ मारायला सुरुवात केली तर त्या गाठीमधूनच नवीन धागा तयार होतो. मग प्रश्न पडतो, सरळ चाललेल्या दोरीला गाठ मारायचीच कशासाठी? दोरीची लांबी कमी करायला? पण मग ती कापूनही कमी करता येते ना किंवा त्या बिरबलाच्या गोष्टीतल्यासारखं. ..

‘ती’ची गोष्ट आडगावातलं एखादं घर.... माजघराच्या अंधाऱ्या कोपऱ्यात धगधगणारी चूल..... आगीच्या ज्वाळांनी लालेलाल डोळ्यांतून निघणारं पाणी पदरानं पुसत हातातल्या फुंकणीनं चूल फुंकणारी ती !  उंचच उंच इमारतीचं बांधकाम चालू असलेली जागा..... ..

सफरनामा  हे दुःख राजवर्खी, हे दुःख मोरपंखी जे जन्मजात दुःखी, त्यांचा निभाव नाही  इम्तियाज अलीचा 'तमाशा' कितीही वेळा पाहिला तरी, सुरेश भटांच्या या राजवर्ख दुःखाची वीण पूर्ण उलगडत नाही. एकेक तागा उसवत जातो फक्त. चौकटीत रमणाऱ्या साध्या ..

गांधीजी आणि मी  एक छोटं अर्धवर्तुळ.... त्याखाली एक मोठं अर्धवर्तुळ आणि त्याच्या एका टोकावर झेंड्याच्या काठीसारखा डकवलेला बारीकसा चौकोनी तुकडा. झाले गांधी तयार..... म्हणजे, गांधींचं अर्कचित्र तयार. मुद्दाम अर्कचित्र म्हटलं कारण गांधींचं तर्कचित्र ..

एका तळ्यात होती, बदके पिले सुरेखहोते कुरूप वेडे, पिल्लू तयात एकलहानपणी ही कविता ऐकली की प्रश्न पडायचा, ते कुरूप, वेडं पिल्लू नक्की दिसत कसं असेल? त्याला कुरूप नेमकं कशामुळे म्हणत असतील? ते इतरांपेक्षा वेगळं दिसतं, म्हणून कुरूप??? मुळात सुंदर म्हणजे ..

वात्सल्यसिंधू  'वात्सल्यसिंधू आई सिंधूताई सपकाळ गेल्या...' जवळजवळ प्रत्येक वर्तमानपत्राने आणि न्यूज पोर्टलवर ही बातमी ठळकपणे झळकते आहे. वय, ऐश्वर्य, सामाजिक प्रतिष्ठा या पातळ्यांवर विविध स्तरांवर असलेले लोक सिंधूताईंबद्दल अत्यंत आपुलकीने ..

नवे सूर, नवे तराणे  या वर्षातली आपली ही शेवटची भेट..... चारच दिवसांत नवीन वर्ष सुरू होतंय. नव्या वर्षाच्या डायऱ्या आणि दिनदर्शिका बाजारात केव्हाच दाखल झाल्या आहेत. एव्हाना जोडून आलेल्या सुट्ट्या, सणवार, लग्नामुंजीचे मुहूर्त आणि खिशावर ..

रात अकेली है.....  शहरावर हळूहळू रात्र उतरू लागते. वाऱ्यानं आता वेग पकडलेला असतो. स्ट्रीटलाइट्सच्या प्रकाशात त्यांच्याच खांबांच्या सावल्या भुतांसारख्या पसरलेल्या असतात. अशा वेळी तो अजून जागाच असतो. झोप डोळ्यांत उतरत असते, पण त्यातही सलगता ..

खोली  परवा घरी पुस्तकं ठेवायला म्हणून नवीन कपाट घेतलं. एकेक पुस्तक लावत असताना ते कितीही जुनं असलं तरी, उघडून पानांचा वास घ्यायची सवय त्या पुस्तकाइतकीच जुनी, अशी खूप नवीजुनी पुस्तकं हाताला लागत होती आणि बघता बघता लहानपणीच्या आठवणीत नेत ..

श्रीमंत योगी....  समर्थ रामदासांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांचं वर्णन करताना म्हटलं आहे , की...  निश्चयाचा महामेरू, बहुत जनांशी आधारू अखंड स्थितीचा निर्धारू, श्रीमंत योगी श्रीमंत योगी..... अमर्याद वैभव जवळ असूनही त्याच्या ..

दिव्या दिव्या दीपत्कार...आजपासून वर्षातल्या सगळ्यात मोठ्या सणाचा शुभारंभ होतोय. दिवाळी.... दिव्यांचा, प्रकाशाचा, आनंदाचा सण.... तसा प्रत्येक सण आनंदाचाच असतो; पण माझ्यासारख्या अनेकांच्या भावविश्वात दिवाळीचं स्थान फार वेगळं आहे. साधारण दसऱ्यापासून ..

विश्वाचे आर्त... सुमारे सातशे वर्षांपूर्वी समाजानं वाळीत टाकलेल्या एका संन्याशाच्या पोरानं त्याच समाजाला जीवनाचा नवा ज्ञानमार्ग दाखवला. तोही अवघ्या सोळाव्या वर्षी. संत ज्ञानेश्वर ही या पृथ्वीतलावरची एकमेव विभूती अशी आहे, जिला जन्मानं पुरुष असूनही ..

शब्दे घडितो आकार....  महाराष्ट्रातला माणदेशाचा रखरखीत, शुष्क प्रदेश..... पाण्यासाठी उन्हातान्हातून मैलोनमैल वाट तुडवत जाणारी आणि उन्हाच्या तापत्या जाळात वीतभर सावली शोधणारी इथली माणसं..... गावकुसाबाहेरच्या विहिरीवरून एक प्रौढ माणूस हातात पाण्यानं ..

लेखकू कधीकधी खरंच प्रश्न पडतो, आपण का भेटतो? कोण ठरवतं की आपण या वेळी, या इथे, असे असे भेटणार आहोत आणि त्यापुढे किंवा त्याआधी या विशिष्ट गोष्टी घडणार आहेत.... कोणी ठरवलं हे? खरं सांगू का, मला नेहमी वाटतं की लेखक हे बिरूदच खूप विचित्र असतं..... ..

हनुमान हातातली शस्त्र खाली टाकून वीरासनात बसलेला हतबल अर्जुन. नातं आणि हिंसा यांच्यात दोलायमान झालेल्या या वीर धनुर्धराच्या नजरेला 'न धरी शस्त्र करी मी, गोष्टी सांगेन युक्तीच्या चार,' म्हणणाऱ्या नारायणाचं विराट विश्वरूप पेलणं अवघडच होतं. रक्ताच्या ..

एक दिवसतसा तो कोणी फार प्रसिद्ध व्यक्ती नव्हता. अजूनही नाही, मग तरीही त्याची गोष्ट मी का सांगावी आणि तुम्ही तरी का ऐकावीत? कारण एकच.... तो प्रसिद्ध नव्हता; पण एक दिवस त्याला प्रसिद्ध व्हायचं होतं. सगळा अट्टाहास त्यासाठीच तर होता. नाही, तशी सगळी ..

 पुलंचं बटाट्याची चाळ आपल्यापैकी अनेकांनी वाचलं असेल. त्या पुस्तकातला मला सगळ्यात आवडलेला भाग म्हणजे शेवटचं ‘चिंतन’.... संपूर्ण पुस्तक एखाद्या हास्यमैफलीसारखं रंगत जाताना शेवटाकडे मात्र डोळ्यांच्या कडा ओल्या करून जातं. काळ बदलतच ..

 हर्क्युलस.... हेच त्याचं नाव आणि आलम दुनिया त्याला याच नावानं ओळखते.... त्याला हे नाव कुणी आणि का दिलं, याचा इतिहास मराठी ओव्यांच्या कवियित्रींच्या किंवा अजंठातल्या लेणीच्या शिल्पकारांच्या इतिहासाइतकाच गूढ आहे..... पण त्याच्याबद्दल बोलताना ..

'जगात वेदनेची एखादी कळ उठल्याशिवाय विनोदाची खरी किंमत आपल्याला कळत नाही.... 'विनोद आणि कारुण्य यांचा मिलाफ अशा पद्धतीने एका वाक्यात मांडता येण्यासाठी आयुष्य खूप आतून बघावं, अनुभवावं लागतं. पु. ल. देशपांडे यांचं हे वाक्य त्यांच्या संपूर्ण आयुष्याचं ..

आलम दुनियेत नजाकतीच्या महिरपी शोधायला निघालेल्या वेड्यापीरांना खळाळत्या संगमाच्या तोंडाशी एक वल्हं नसलेली नाव सापडते आणि मग शोध सुरू होतो, देहमोहाच्या न संपणाऱ्या खेळांचा. नजाकतीचं अनुभवाशी कॉस्मिक आणि लफ्फेदार नातं असंच तर जुळतं. कशाशीही, ..

पंचमदा उर्फ आर.डी. बर्मन गेले, तेव्हा पंचमदांना समजण्याचं वय नव्हतं आणि जेव्हा ते वय आलं तेव्हा जगात सगळं होतं, पण पंचमदा नव्हते. टेक्नॉलॉजी होती, डॉल्बी डिजिटल होतं, बास बूफर्स होते, सगळं होतं, फक्त पंचमदा नव्हते. ते नव्हते, असं तरी कसं ..

यशवंत हो गुणवंत हो  नुकताच दहावीच्या परीक्षेचा निकाल जाहीर झाला. नेहमीप्रमाणे कुठल्या भागात किती मुलं-मुली, किती मार्कांनी उत्तीर्ण झाले, याचे रिपोर्ट्स जाहीर झाले. यशस्वी विद्यार्थ्यांचे आणि त्यांना कोचिंग देणाऱ्या क्लासेसच्या जाहिरातींचे ..

मार्च महिन्याचं रणरणतं ऊन.... दहावीची परीक्षा नुकतीच संपली होती..... दुपारच्या वेळी बसनं रास्ता पेठेतल्या अपोलो टॉकीजला उतरलो.... दीडचा शो सुरू व्हायला काही मिनिटंच बाकी होती.... आतल्या अंधारात चार पाचच टाळकी होती.... बरोबरच आहे म्हणा, सिनेमा ..

झाडावरून प्राजक्त ओघळत राहातो. मंद वाऱ्यावर हलकेहलके झुलत राहातो आणि जमिनीवर येऊन विसावतो. फांदीच्या कडेवर डुलताना जाणवणारा इवल्या देहाचा भार वाऱ्यासोबत क्षणोक्षणी हलका होत जातो. त्याला आवाज नाही, त्याला शब्द नाहीत, परंतु हुंकार आहे, झंकार आहे ..

कुन फाया कुन   सूर बोलतात आपल्याशी. त्यांनाही त्यांची सुखदुःख असतात, त्यांचे आकार-उकार असतात, त्यांची भाषा असते. सुरांची भाषा सुरांनीच बोलली जाते. सुरांचं जग सुरांच्या नजरेनंच बघता येतं. फार लहान वयात त्याला ही नजर मिळाली होती. बहुदा ..

सुख आणि आनंद यांच्यात नेमका फरक काय असतो? मुळात काही फरक असतो की, नुसताच शब्दच्छल? काल माझ्या आईनं मला हा प्रश्न विचारला आणि क्षणभर काय उत्तर द्यावं, ते सुचेना. ..

छोटी बहू  भारतीय सिनेमाच्या इतिहासात काही व्यक्तिरेखा रजतपटावर अशा काही सादर झाल्यात की, त्यांना अभिजाततेचा दर्जा आपोआपच प्राप्त झाला. 'दो बिघा जमीन'चा शेतकरी, 'प्यासा'चा विजय, 'शोले'चा गब्बरसिंग ही काही प्रातिनिधिक उदाहरणं! याच मांदियाळीतलं ..

कलाकारनामा  सटवाईनं बघताक्षणी भाग्याची रेषा ओढायला लागावी असं भव्य कपाळ, एखाद्या चित्रकाराची किंवा वादकाची असावीत तशी निमुळती, लांबसडक बोटं, दिसायला अगदी मर्दानी वगैरे; पण तो ना चित्रकार होता ना वादक! हां, आता लोकांनी त्याची कला पार पाळण्यापर्यंत ..

रुहदार   कई चेहरें है इस दिल केन जाने कौनसा मेरा....सुरेख बदकं आणि कुरूप पिल्लू यांच्याबाबत आपली एक विचित्र थियरी आहे.... सुरेख बदकांच्या तळ्यात एकच कुरूप पिल्लू असतं आणि ते कायम वेडंच असतं.... का असं? बदकं सुरेख आहेत हे सांगणारं ..

पृथ्वीचं रीपेअरिंग....  गेल्या वर्ष दीड वर्षात एका छोट्याशा व्हायरसनं आपल्या आयुष्यात थैमान घातलेलं आहे. कधी विचारही केला नव्हता, इतके विचित्र आणि न भूतो न भविष्यति असे बदल या न दिसणाऱ्या पाहुण्यानं लीलया करून दाखवले.  तोपर्यंत, पूर्वी ..

स्वराशा आशा भोसले! गेल्या बहात्तर वर्षांच्या स्वरयात्रेच्या त्या नुसत्या साक्षीदारच नाही, तर दावेदारसुद्धा आहेत. या इतक्या वर्षांच्या प्रवासात काय मिळवलं, काय गमावलं, हे असले विचार कधी शिवलेच नसतील का त्यांच्या सुरांना?? प्रत्येक कलाकाराला ..

अनुदिनी संवादिनी  सर्वप्रथम युवाविवेकच्या सर्व वाचकमित्र-मैत्रिणींना नवीन वर्षाच्या अनेक शुभेच्छा!! एव्हाना जुन्या वर्षाचा मागोवा घेऊन झाला असे, आप्तमित्रांना नवीन वर्षाच्या शुभेच्छा देऊन झाल्या असतील आणि अर्थातच नव्या वर्षाचे संकल्पही ..

मी आणि संस्कृती....  सहावीच्या वर्गात असताना एक दिवस मराठीच्या ताई वर्गात आल्या. आम्ही दप्तरांमधून पुस्तकं काढण्याच्या तयारीत असतानाच त्यांनी आल्या आल्या काही न बोलता फळ्यावर फक्त एक शब्द लिहिला. ‘ संस्कृती’..... सगळी मुलं गोंधळली. ..

स्वरभास्कर  ‘कट्यार काळजात घुसली’ मध्ये सदाशिवचं एक स्वप्न आहे. रंगलेली मैफिल, लागलेले तंबोरे, ऐकायला इनेगिने दर्दी रसिक आणि समोर साक्षात गुरू ! पहिला स्वर लागण्याआधी तंबोऱ्याच्या तारा छेडल्या जातात, गुरूंना नमस्कार केला जातो ..

कल्पवृक्ष  कल्पवृक्ष कन्येसाठी लावुनिया बाबा गेला लता मंगेशकर.... संगीतकार सज्जाद हुसेन त्यांच्या प्रतिभेइतकेच फटकळपणासाठीही प्रसिद्ध होते.... शिरीष कणेकरांनी त्यांना एकदा सहजच विचारलं, ते अमुक एक गाणं तुम्ही संध्या मुखर्जीकडून ..

'शाम ए अवध' : विखुरलेली रंगकथाअमीरजादा खोलीतून बाहेर आला आणि जिन्यावरून खाली उतरू लागला. बाजूच्या भिंतीवर जुन्या मैफिलींची मोठमोठी पेंटिंग्ज लावलेली होती. रिहानाजानच्या तारुण्यातली..... अमीरजादा एकेक पेंटिंग पाहात खाली उतरत होता. इतक्यात त्याची ..

देव देव्हाऱ्यात नाहीएकशे पस्तीस कोटी लोकसंख्येच्या आपल्या या सुजलाम सुफलाम देशाला तीन गोष्टींचं जबरदस्त आकर्षण आहे..... क्रिकेट, राजकारण आणि सिनेमा.... या तीन गोष्टी अशा आहेत, ज्यांनी हा प्रचंड विविधतेनं आणि विषमतेनं भरलेला देश एकत्र बांधून ठेवलाय. ..

एक पत्र बाबुजींना.... आदरणीय बाबूजी, तुम्हाला लिहिलेलं हे पहिलंच पत्र. तेही तुम्ही या जगात नसताना.... आज ना तुमची जयंती, ना पुण्यतिथी. एरवी तुमची आठवण म्हणून तुमचं एखादं गाणंही पुरेसं असतं हो, पण आजची गोष्ट जरा वेगळी आहे. म्हटलं तर सहजच लिहितोय, ..

बाप्पा मोरया रे गणपती..... चौदा विद्या आणि चौसष्ठ कलांचा अधिपती.... कुठल्याही शुभकार्यात अग्रपूजेचा मानकरी..... श्रीवेदव्यासांच्या आर्ष आदिम महाभारत काव्याचा लेखनिक आणि आबालवृद्धांचा गणपती बाप्पा...दरवर्षी भाद्रपद शुद्ध चतुर्थीपासून भाद्रपद चतुर्दशीपर्..

सहेली रे.... पावसात चिंब भिजणारी ओली दुपार.... ढगांच्या आडून मधूनच डोकावून जाणारा सूर्य.... लांब पसरलेला ओल्या मातीच्या वासाचा एकांत..... आणि तिचा षड्ज..... अनेक वर्षांपासून तिची हीच ओळख मनात घट्ट रुतून बसलीय.... तिच्या सुरांइतकीच खोल रुजलीय ..

जाणिव शहाणीव.. कॉलेजमध्ये असतानाची गोष्ट..... आठवड्यातून तीन दिवस संध्याकाळी एका संस्थेत जायचो. वारजे भागातल्या झोपडपट्टीमधल्या लहान मुलांचं ते खेळघर होतं. रोज दिवसभराची शाळा किंवा बाकीची कामं आटपून ती चिल्लीपिल्ली एका बंगल्याच्या गच्चीवर जमायची. ..

काही वर्षांपूर्वी प्रसिद्ध संगीतकार राहुल रानडे यांनी त्यांच्या एका भाषणात बोलता बोलता एक छान शब्द वापरला.... श्रुतीसंस्कार.... खूप दिवस एखाद्या गाण्यासारखा तो शब्द मनात रेंगाळत होता.... श्रुतीसंस्कार म्हणजे नेमकं काय? अगदी सोप्या शब्दांत सांगायचं ..

 जवळजवळ दहा बारा वर्षांपूर्वीची गोष्ट! मी एका सेल्स कंपनीत काम करत होतो. कामाच्या निमित्ताने पुण्याच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये फिरत असायचो. विविध प्रकारच्या लोकांना भेटायचो. संध्याकाळच्या वेळी खूपदा एक दृश्य हमखास बघायला मिळायचं. एखाद्या मोठ्या ..

 आज तुम्हाला एक गोष्ट सांगतो.. एका अवलिया फकिराची गोष्ट..... गोष्ट म्हणण्यापेक्षाही हा त्याच्या कहाणीचा पूर्वरंग म्हणता येईल. कथानायकाचं खरं नाव नंतर सांगेनच, पण सध्या तरी आपण त्याला फकिराच म्हणू या.....!तर, ही गोष्ट सुरू होते फकिराच्या जन्मापासून.... ..

 माणूस कशासाठी जगतो? आध्यात्मिक वगैरे पातळ्यांवर फारच गहन-बिहन मानल्या जाणाऱ्या या सखोल प्रश्नाचं उत्तर खरं तर एका शब्दात देता येतं.... ते म्हणजे चौकट ! म्हणजे बघा ना, जन्माला आल्यावर पाळण्यापासून ते अंताच्या क्षणी आलेल्या ॲम्ब्युलन्सपर्यंत ..